سکته مغزی و راه‌های پیشگیری از آن

سکته مغزی هنگامی رخ می‌دهد که یک رگ خونی در مغز مسدود یا پاره شود. بدون خون و اکسیژن موجود در آن، بخشی از مغز شروع به مردن می‌کند. در ادامه نیز، بخشی از بدن که توسط ناحیه آسیب‌دیده مغز کنترل می‌شد، دیگر نمی‌تواند به‌درستی کار کند.

آسیب مغزی می‌تواند ظرف چند دقیقه شروع شود. به همین دلیل شناختن علائم سکته مغزی و اقدام به‌موقع بسیار مهم است. درمان سریع می‌تواند به محدود کردن آسیب‌های مغزی و افزایش احتمال بهبودی کامل کمک کند.

علائم سکته مغزی به‌سرعت اتفاق می‌افتند. سكته مغزی ممكن است باعث بروز علائم زیر شود:

- بی‌حسی، سوزن سوزن شدن، ضعف یا از دست دادن حرکات در صورت، بازو یا پا، به‌خصوص در یک طرف بدن.

- تغییر ناگهانی بینایی

- مشکل ناگهانی در صحبت کردن

- گیجی ناگهانی یا مشکل در درک جمله‌های ساده

- مشکلات ناگهانی در راه رفتن یا حفظ تعادل

- سردرد ناگهانی و شدید که با سردردهای قبلی متفاوت است.

  اگر هر یک از این علائم را دارید، سریعاً با اورژانس تماس بگیرید.

  روشی ساده برای به خاطر سپردن علائم اصلی سکته مغزی در زیر آمده است؛ این روش در زبان انگلیسی به نام FAST معروف است:

- افتادگی صورت

- ضعف بازو

- مشکل تکلم

- تماس با اورژانس

اگر علائمی مانند علائم سکته مغزی دارید حتی اگر سریع از بین رفت، به پزشک مراجعه کنید. ممکن است شما یک حمله ایسکمیک گذرا (TIA) داشته باشید که گاهی اوقات آن را سکته مغزی مینی یا خفیف نیز می‌نامند. TIA یک هشدار است که می‌گوید ممکن است به‌زودی سکته مغزی رخ دهد. دریافت به‌موقع برای TIA، می‌تواند به جلوگیری از سکته مغزی کمک کند.

دو نوع سکته وجود دارد:

سکته ایسکمیک هنگامی اتفاق می‌افتد که یک لخته خون، رگ خونی را در مغز مسدود کند. لخته ممکن است در رگ خونی مغز شکل بگیرد یا از جایی دیگر به این قسمت منتقل شده باشد. حدود 8 مورد از هر 10 سكته مغزی، سكته مغزی ايسكميك است. آن‌ها شایع‌ترین نوع سکته مغزی در افراد مسن محسوب می‌شوند.

هنگامی‌که شریانی در مغز نشت کند یا پاره شود، سکته هموراژیک ایجاد می‌شود. این باعث خونریزی در داخل مغز یا در نزدیکی سطح مغز می‌شود. سکته‌های هموراژیک کمتر از سکته‌های ایسکمیک رخ می‌دهند اما کشنده‌تر هستند.

شما باید فوراً و به‌محض مشاهده هرگونه علامتی، به پزشک مراجعه کنید. اگر سکته مغزی سریعاً و بلافاصله بعد از شروع علائم تشخیص داده شود، پزشکان می‌توانند از داروهایی استفاده کنند که به شما در بهبودی بهتر کمک می‌کند.

اولین چیزی که پزشک باید دریابد این است که چه نوع سکته مغزی وجود دارد: ایسکمیک یا هموراژیک. این تشخیص بسیار مهم است زیرا داروهایی که برای درمان سکته مغزی ناشی از ایجاد لخته خون استفاده می‌شود، در صورت استفاده در سکته مغزی ناشی از خونریزی در مغز، می‌تواند کشنده باشد.

برای فهمیدن اینكه چه نوع سكته مغزی است، پزشك نوعی عکس‌برداری اشعه ایكس به نام سی‌تی‌اسکن مغز انجام می‌دهد كه می‌تواند نشان دهد كه خونریزی وجود دارد یا خیر. پزشک ممکن است آزمایش‌های دیگری را برای یافتن محل لخته یا خونریزی، بررسی میزان آسیب مغزی و بررسی سایر شرایطی که می‌تواند باعث بروز علائم مشابه سکته مغزی شود، درخواست کند.

درمان سکته مغزی ایسکمیک، بر مبنای بر بازگرداندن جریان خون به مغز می‌باشد. ممکن است به شما داروی حل‌کننده لخته بنام فعال‌کننده پلاسمینوژن بافتی (TPA) داده شود. این دارو می‌تواند روند بهبودی بعد از سکته مغزی را تقویت کند به‌خصوص اگر بلافاصله بعد از وقوع سکته مغزی تجویز شود. پزشکان سعی می‌کنند ظرف 3 ساعت پس از شروع علائم، مصرف این دارو را آغاز کنند. درصورتی‌که ظرف 4 ساعت بعد از بروز اولین علائم، بیماران این دارو را دریافت کنند ممکن است همچنان مؤثر باشد. همچنین ممکن است داروهای دیگری برای جلوگیری از لخته شدن خون و کنترل علائم تجویز شود. روشی به نام ترومبکتومی نیز گاهی برای از بین بردن لخته خون و بازگرداندن جریان خون به حالت نرمال توسط پزشک درخواست می‌شود.

برای سكته مغزی ناشی از خونریزی (هموراژیک)، تمركز بر توقف خونریزی در مغز است. در این شرایط ممکن است پزشکان برای شما دارو یا انتقال خون با بخش‌هایی از خون مانند پلاسما را تجویز کنند. همچنین ممکن است برای تخلیه خون یا کاهش فشار بر مغز، جراحی انجام شود. گاهی برای کنترل فشار خون، تورم مغز و سایر مشکلات داروهای خاصی تجویز می‌گردد.

بعد از هر نوع سکته مغزی و بعد از پایدار شدن وضعیت بیمار، نوع درمان برای جلوگیری از بروز سکته‌های بعدی و دیگر مشکلات، تغییر می‌کند. برای کنترل شرایطی که شما را در معرض خطر سکته مغزی قرار می‌دهد، ازجمله فشار خون بالا یا فیبریلاسیون دهلیزی، ممکن است نیاز به مصرف داروهای دیگری داشته باشید. برخی از افراد برای خارج کردن پلاک‌ها از رگ‌های خونی مغز (شریان‌های کاروتید) نیاز به عمل جراحی دارند.

بهترین راه برای بهتر شدن بعد از سكته مغزی شروع کردن توان‌بخشی است. هدف از توان‌بخشی بعد از سکته مغزی کمک به شما در بازیابی مهارت‌هایی است که از دست داده‌اید و یا اینکه بتوانید از توانایی‌های باقی‌مانده خود نهایت استفاده را بکنید. توان‌بخشی بعد از سکته مغزی همچنین می‌تواند در پیشگیری از سکته‌های بعدی به شما کمک کند. شما در طی چند ماه اول پس از سکته مغزی بیشترین شانس را برای بازیابی مجدد توانایی‌های خود دارید؛ بنابراین بسیار مهم است که خیلی زود بعد از سکته مغزی روند توان‌بخشی را آغاز کنید و به‌طور منظم آن را ادامه دهید.

بعد از سکته مغزی، شما همیشه در معرض سکته مجدد قرار خواهید داشت؛ اما می‌توانید با اعمال برخی از تغییرات مهم در سبک زندگی خود، خطر سکته مغزی را کاهش داده و سلامت عمومی خود را بهبود بخشید. ازجمله:

هرگونه مشکل سلامتی که دارید، درمان کنید:

- فشار خون یا کلسترول بالا را با کمک پزشک خود کنترل کنید.

- دیابت را مدیریت کنید. سطح قند خون خود را در محدوده نرمال نگه دارید.

- اگر پزشک شما توصیه به مصرف آسپرین یا هر داروی رقیق‌کننده خون را کرد، آن را مصرف کنید.

- داروی خود را دقیقاً مطابق تجویز مصرف کنید. اگر فکر می‌کنید در مصرف داروی خود دچار مشکلی هستید، با پزشک خود تماس بگیرید.

- هرسال واکسن آنفلوانزا تزریق کنید.

- سیگار نکشید یا اجازه ندهید که دیگران در اطراف شما سیگار بکشند.

- وزن خود را در محدوده سالم نگه دارید. داشتن اضافه‌وزن باعث افزایش فشار خون، مشکلات قلبی و دیابت می‌شود. این شرایط خطر بروز سکته مغزی را بیشتر می‌کند.

- فعال باشید. از پزشک خود بپرسید که چه نوع و چه سطح فعالیتی برای شما بی‌خطر است. اگر در یک برنامه توان‌بخشی سکته مغزی هستید، تیم توان‌بخشی شما یک برنامه ورزشی که برای شما مناسب است را معرفی می‌کند.

- غذاهای مرتبط با سلامت قلب بخورید. این‌ها شامل میوه‌ها، سبزی‌ها، غذاهای پر فیبر، ماهی و غذاهای کم‌سدیم و  کم چرب می‌شوند. همچنین از مکملهای تقویت قلب  و عروق و آنتی اکسیدان استفاده نمایید مانند امگا3،کیوتن، ویتامین E ، سلنیوم، جلبک دریایی و ....  .

- مصرف الکل را محدود کنید.

دکتر روزا ابوالقاسم